terapia schematów to forma leczenia, która łączy terapię poznawczo-behawioralną z elementami innych rodzajów terapii (m.in. psychodynamicznej i terapii Gestalt). Zazwyczaj omawia się w jej toku nie tylko bieżące trudności, lecz także mechanizmy ich powstawania z przeszłości. Innymi słowy, szukamy także źródeł obecnych trudności, by móc skutecznej sobie z nimi poradzić.
W toku terapii stosowanych jest wiele różnych technik i metod, które pozwalają osiągnąć omówione cele.
Terapia schematów - założenia
W terapii schematów przyjmujemy założenie, że przekonania związane z własną osobą, innymi ludźmi i światem kształtują się w dzieciństwie. To na ich podstawie uczymy się radzić sobie w różnych sytuacjach, które spotykają nas jako dorosłych.
Jeśli nie mieliśmy w dzieciństwie zbyt dużo wsparcia ani ukierunkowania, jeśli doświadczyliśmy przemocy – inaczej mówiąc: jeśli nasze normalne dziecięce potrzeby były zaniedbywane – łatwo jest o różnego rodzaju trudności emocjonalne w dorosłości.
Potrzeby i zdrowy rozwój w dzieciństwie
Terapia schematów skupia się na podstawowych potrzebach z okresu dzieciństwa. Sprawdź listę podstawowych potrzeb dziecka:
- Bezpieczne przywiązanie do innych (bezpieczeństwo, stabilność, troskliwa opieka i akceptacja).
- Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości.
- Wolność wrażania ważnych potrzeb i emocji.
- Spontaniczność i zabawa.
- Realistyczne granice i samokontrola.
Na ile jesteś świadomy/świadoma każdej z tych potrzeb i w jaki sposób są one dziś zaspokajane?
Tryby schematów
Terapia schematów często korzysta z pojęcia „trybów”. Tryby to są zmieniające się z chwil na chwilę stany emocjonalne i nasze sposoby radzenia sobie. Problematyczne tryby zostają wzbudzone przez sytuacje życiowe, które mają na nas – ze względu na doświadczenia z przeszłości – szczególny wpływ. To są nasze „odciski”, na które inni mogą nam nadepnąć.
Niektóre tryby są wywoływane bardzo często, inne – bardzo rzadko. Mogą też pozostawać w uśpieniu latami – zanim – pod wpływem ważnej sytuacji życiowej się ujawnią. Im lepiej je rozumiemy, tym lepiej rozumiemy siebie. Jesteśmy też wówczas w stanie podejmować takie działania, aby nasze życie było szczęśliwe i spełnione.
Niezaspokojone potrzeby
Tryb schematów
Powiązane uczucia
Tryby dziecięce
Przywiązanie oparte na poczuciu bezpieczeństwa – bezpieczeństwo, przewidywalność, stabilna baza, miłość troskliwa opieka, uwaga, akceptacja, pochwały, empatia, przewodnictwo, ochrona, potwierdzenie ważności.
Wrażliwe Dziecko – Doświadcza silnych uczuć, bólu emocjonalnego i strachu, które przytłaczają i powodują przeskakiwanie w nieadaptacyjne tryby radzenia sobie.
Lęk przed odrzuceniem rzeczywistym lub wyobrażonym.
Przewodnictwo, potwierdzenie ważności uczuć i potrzeb, realistyczne granice i samokontrola. Wolność wyrażania siebie, potwierdzenie ważności potrzeb i emocji.
Złoszczące się Dziecko – Daje upust złości w bezpośredniej reakcji na niezaspokojenie podstawowych potrzeb lub na krzywdzące traktowanie.
Silna i nieadekwatna złość, burzliwe relacje, reaktywność emocjonalna.
Realistyczne granice i samokontrola, potwierdzenie ważności uczuć i potrzeb, przewodnictwo.
Impulsywne Dziecko – Działa impulsywnie, kierując się natychmiastowym pragnieniem przyjemności, nie zwraca uwagi na ograniczenia ani potrzeby innych (działanie niezwiązane z podstawowymi potrzebami)
Niezdyscyplinowane dziecko – Kieruje się zaspokojeniem swoich potrzeb (nie tych podstawowych) przy czym niestosuje się do przyjętych zasad. Nie jest w stanie zmusić się do tego, by dokończyć rutynowe czy nudne zadania, ponieważ szybko ulega frustracji i wkrótce się poddaje.
Problem z panowaniem nad złością, samookaleczanie, impulsywność potencjalnie szkodliwa dla siebie, niestabilne poczucie Ja.
Tryby "rodzicielskie"
Tryby rodzicielskie tłumią i dorzucają potrzeby dziecka – odnosi się to do wszystkich potrzeb, szczególnie miłości, troskliwej opieki, pochwał, akceptacji, przewodnictwa o potwierdzenia ważności.
Karzący krytyk – Ogranicza, krytykuje i
karze siebie i innych.
Wymagający Krytyk – Stawia wysokie wymagania i obarcza dużą odpowiedzialnością, popycha siebie lub innych w kierunku osiągnięć.
Gesty samobójcze lub próby samobójcze, niestabilne poczucie Ja.
Tryby radzenia sobie
Każda niezaspokojona potrzeba z okresu dzieciństwa może prowadzić do powstania nieadaptacyjnych trybów radzenia sobie – ucieczki, walki lub znieruchomienia. Jeśli w dzieciństwie są one często uruchamiane, stają się zwyczajową reakcją na zagrożenie emocjonalne i aktywują się automatycznie. Można się nauczyć uświadamiać je sobie, a w końcu dokonać wyboru zdrowej alternatywy, która będzie bardziej adekwatna w dorosłym życiu.
Unikanie
Odpycha innych, zrywa więzi, wycofuje się w sferze emocji, izoluje się, unika.
Odłączony obrońca – Unikanie bólu psychicznego przez odłączenie emocjonalne – osoba zrywa więzi, odrzuca pomoc. Często odczuwa pustkę.
Unikający obrońca – Działanie skoncentrowane na unikaniu, zwłaszcza konfliktów i sytuacji społecznych mogących prowadzić do odczuwania emocji.
Rozzłoszczony obrońca – Osoba werbalizuje złość, rozdrażnienie, irytację, aby zniechęcić do siebie innych, utrzymując w ten sposób bezpieczny dla siebie dystans.
Odłączony Samoukoiciel – Odcięcie od emocji zazwyczaj ma postać silnego angażowania się w intensywne aktywności takie jak uzależnienia, nałogi, przypadkowy seks, pracoholizm, lub możliwe do realizacji samodzielnie jak granie w gry komputerowe, oglądanie seriali itd.
Podporządkowanie się
Uległy poddany Uległość i zależność – rezygnuje z własnych potrzeb na rzecz innych, stara się wszystkich zadowolić.
Nadmierna kompensacja
Samouwielbiacz – czuje się lepszy od innych, wyjątkowy, potężny. Aby uzyskać to, czego chce, jest roszczeniowy, dąży do rywalizacji lub władzy, umniejsza bądź wykorzystuje innych. Ma niewiele empatii dla innych. Wykazuje swoją wyższość i oczekuje specjalnego traktowania. Uważa że nie musi przestrzegać reguł, które obowiązują innych. Kompensuje swoje wewnętrzne poczucie niższości, niedostosowania lub zwątpienia.
Zastrasznie i Atak – Używa gróźb, zastraszania, ataku, agresji i przymusu, by uzyskać to, czego chce, w tym wziąć odwet. W kontrolowany i strategiczny sposób bezpośrednio krzywdzi innych emocjonalnie, fizycznie, seksualnie, słownie lub poprzez działania antyspołeczne i przestępcze. Pragnie utrzymać dominującą pozycję, ale wykorzystuje w tym celu groźby. Niekiedy motywację stanowi chęć wynagrodzenia przemocy czy upokorzenia albo chęć zapobieżenia im. Może tu występować element sadyzmu.
Obsesyjny Perfekcjonistyczny Kontroler – Zachowuje się w sposób kontrolujący by uzyskać spokój emocjonalny. Koncentruje się na perfekcjonizmie, aby zapobiec niepowodzeniom i krytyce, lub na innych, w poszukiwaniu oznak złej woli.
Pustka, Dysocjacja, Niestabilna tożsamość.
Niestabilne poczucie Ja, pustka.
Silna i neadekwatna złość. Reaktywność emocjonalna.
Szczęśliwe Dziecko i Zdrowy Dorosły
Szczęśliwe dziecko czuje się kochane, zadowolone, spełnione, bezpieczne, chronione, akceptowane, docenione, wartościowe, wspierane, rozumiane, pewne siebie, kompetentne, autonomiczne, odporne, silne, mające wpływ, mogące się dostosować, połączone relacjami z innymi, optymistyczne i spontaniczne.
Stanowi antidotum na wszelkie nieadaptacyjne i dysfunkcyjne tryby radzenia sobie. Zabawę i tryb Szczęśliwego Dziecka uważa się za kluczowe w terapii. Kiedy podczas zabawy eksplorujemy otoczenie, uczymy się czegoś o sobie (np. dowiadujemy się, jakie są nasze upodobania, a czego nie lubimy) a także w relacjach interpersonalnych, bo przecież dzięki zabawie nawiązujemy je z innymi.
Zdrowy Dorosły – potrafi zaspokajać swoje potrzeby w zdrowy sposób.
Terapia schematów - cele
Może się pojawiać pytanie o to, co robić z tym całym zacnym gronem. Jakie są cele terapii schematów? Otóż, w terapii schematów dążymy do tego, by:
- nauczyć się lepiej dbać o swoje potrzeby poprzez m.in. skupienie się na nich (Wrażliwe Dziecko),
- dostrzegać to, kiedy potrzeby nie są zaspokajane i uczyć się komunikować je w adekwatny sposób (Złoszczące się Dziecko),
- uczyć się dyscypliny i tolerowania frustracji (Niezdyscyplinowane Dziecko),
- ograniczać i zwalczać wysokie standardy i wszelkie formy dewaluacji Ja (tryby Rodzicielskie),
- reagować na sytuacje stresowy w sposób adekwatny i elastyczny, dostrzegać i ograniczać nieskuteczne strategie radzenia sobie (tryby radzenia sobie),
- wzmacniać i wspierać siebie w zaspokajaniu swoich potrzeb w zdrowy sposób (Zdrowy Dorosły),
- budować dla siebie wartościowe i szczęśliwe życie (Szczęśliwe Dziecko).
Podsumowanie
Tryby – to nasze reakcje służące przetrwaniu, służą temu, żebyśmy mogli poradzić sobie z brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb w dzieciństwie. Były skuteczne – ponieważ pozwoliły Ci przetrwać. Często jednak niosą za sobą znaczące koszty. Terapia schematów pozwala zrozumieć tryby i związane z nimi potrzeby – a to stanowi pierwszy krok do zmian na rzecz poprawy jakości Twojego życia.
Pingback: Poddasze Myśli - Terapia schematów w wydaniu fantastycznym (podcast)