Fobia społeczna to zaburzenie, którego charakterystyczną cechą jest uczucie lęku powiązanego z obecnością innych osób, potrzebą ekspozycji społecznej i obawą przed negatywną oceną ze strony innych osób. Tak naprawdę każda sytuacja społeczna (wygłoszenie referatu, jedzenie w miejscach publicznych, zabranie głosu w dyskusji) może wywoływać u osoby z fobią społeczną lęk i towarzyszące mu objawy. Lęk z kolei prowadzi do unikania sytuacji społecznych w przyszłości i koło się zamyka. Ale o tym – odrobinę dalej.
Fobia społeczna - objawy
Poniżej znajdują się kryteria fobii społecznej (zgodnie z ICD-10).
A. Występujący którykolwiek z poniższych objawów (w sytuacjach społecznych takich jak: jedzenie, przemawianie, spotykanie znanych osób w miejscu publicznym, wchodzenie do małych grup lub przebywanie w nich).
1) Znaczna obawa znalezienia się w centrum uwagi lub obawa zachowania się w sposób, który okaże się kłopotliwy lub kompromitujący,
2) wyraźne unikanie znalezienia się w centrum uwagi lub sytuacjach związanych z obawą zachowania się w sposób, który okaże się kłopotliwy lub kompromitujący.
B. Co najmniej 2 objawy lęku i co najmniej 1 z poniższych objawów:
1) zaczerwienienie się lub dygotanie,
2) obawa zwymiotowania,
3) nagła potrzeba lub obawa oddania moczu lub stolca.
C. Unikanie lub objawy lękowe są oceniane przez Pacjenta jako nadmierne i nieracjonalne i są przyczyną istotnego napięcia emocjonalnego.
D. Objawy występują wyłącznie lub najczęściej w sytuacjach budzących obawę albo na skutek rozmyślania o tych sytuacjach.
Fobia społeczna - przebieg
Pacjent jest świadomy swoich objawów i odczuwa istotne cierpienie z ich powodu. Fobia społeczna istotnie bowiem zaburza funkcjonowanie począwszy od okresu szkolnego, poprzez pracę zawodową, a kończąc na codziennych relacjach. Osoby cierpiące na fobię społeczną mają znacznie mniejsze szanse na zawarcie relacji partnerskiej, na uzyskanie wyższego wykształcenia czy znalezienie satysfakcjonującej pracy.
Niektóre osoby odczuwają lęk jedynie w obliczu jednej konkretnej sytuacji społecznej (np. wystąpień publicznych). U innych zaś fobia społeczna może mieć postać uogólnioną – lęk wówczas pojawia się w każdej sytuacji społecznej.
Fobia społeczna - leczenie
W leczeniu fobii społecznej stosuje się przede wszystkim dwie grupy leków: inhibitory monoaminooksydazy oraz leki z grupy SSRI. W przypadku fobii społecznej istotnym wsparciem dla farmakoterapii powinna być psychoterapia, a najlepsze efekty zyskuje się stosując techniki terapii poznawczo-behawioralnej.
Model poznawczy fobii społecznej
Model poznawczy fobii społecznej pozwala zrozumieć, jaką rolę odgrywa negatywna samoocena w tym zaburzeniu. Daje też wskazówki do pracy nad tym zaburzeniem.
Model ten podkreśla wybiórczość procesów przetwarzania informacji w umyśle osoby z fobią społeczną, która też odpowiada za to, że powstają błędne koła podtrzymujące zaburzenie. Przykładowo:

Fobia społeczna - zniekształcenia poznawcze
Ważnym elementem terapii fobii społecznej jest wychwytywanie podstawowych zniekształceń poznawczych i modyfikacja zniekształconych myśli na te bardziej realistyczne.
Główne błędy w myśleniu w fobii społecznej dotyczą czytania w cudzych myślach („Myśli, że jestem nudna.”), przepowiadania przyszłości i katastrofizacja („Jesli zapytają się mnie o coś – nie będę w stanie odpowiedzieć”) oraz personalizacja („Nie odzywają się do mnie – musiałam powiedzieć coś niewłaściwego”). Osoby z fobia społeczną często też „rzutują” swoją samoocenę na innych – czyli przypisują swój negatywny autowizerunek innym osobom („Strasznie przynudzam, muszą myśleć, że jestem nudna”). Warto jest więc nauczyć się identyfikować i korygować te zniekształcenia.
Definiowanie obaw
Jeśli masz fobię społeczną, to obawy, które Ci towarzyszyć mogą nosić bardzo ogólny charakter – np. „nie będę w stanie nic mówić”. Warto jest dokładnie zdefiniować sobie – co to znaczy? Czy brak zdolności do mówienia ma wynikać z subiektywnej trudności w znalezieniu słów czy raczej faktycznym bezwładzie spowodowanym strachem?
Ograniczenie zamartwiania się i rozpamiętywania
Jeśli masz tendencję do tego, by zamartwiać się przyszłymi sytuacjami społecznymi lub w kółko analizować przeszłe spotkania – warto jest ograniczyć tego typu działania. Możesz zacząć od przeanalizowania zysków i strat tych procesów myślowych. Jeśli okaże się, że sprawiają, że czujesz się tylko gorzej – ogranicz je.
Eksperymenty behawioralne i przezwyciężenie unikania
Niezwykle ważną część pracy z tym zaburzeniem stanowią eksperymenty behawioralne mające na celu rzeczywistej reakcji otoczenia (w odróżnienie od tego, co podpowiadają myśli). Jeśli z kolei unikasz sytuacji społecznych – warto jest je ograniczyć i wyeliminować, wpływa bowiem na to, że zaburzenie się utrzymuje.