ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest wykrywane u coraz większej liczby ludzi na całym świecie. Według szacunków Amerykańskiej Organizacji ds. ADHD, około 5-10% populacji cierpi na to zaburzenie. Zaliczające się do tego procenta osoby często wykazują się brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością. Wszystkie te objawy mogą znacznie wpłynąć na jakość życia , zwłaszcza jeśli nie zostaną odpowiednio zdiagnozowane i leczone.
Diagnoza
Diagnoza opiera się na obserwacji zachowania i procesie wykluczania innych zaburzeń, które mogą przyczyniać się do objawów tego zaburzenia. Ważne jest, aby pacjent przeszedł dokładny wywiad medyczny i psychologiczny, aby wykluczyć inny stan, który może naśladować objawy tego zespołu. To także pozwala lekarzom na zrozumienie kontekstu i przyczyny istniejących objawów.
Głównym narzędziem diagnostycznym w przypadku tej trudności jest kwestionariusz wywiadu, który umożliwia zebranie informacji na temat historii życiowej pacjenta, jego zachowania i symptomów. Kwestionariusze ADHD są zwykle uzupełniane przez rodziców, opiekunów lub nauczycieli, którzy codziennie obserwują zachowanie pacjenta. W niektórych przypadkach, w celu uzyskania dokładniejszej diagnozy, lekarz może poprosić o wykonanie badań neuropsychologicznych lub obrazowych.
Kiedy stawiamy rozpoznanie?
Diagnoza jest zwykle stawiana, jeśli pacjent ma trudności w trzech obszarach: uwaga, impulsywność i nadpobudliwość. Zwykle w diagnozie występuje kombinacja tych trzech obszarów, ale niektóre osoby mogą mieć bardziej wyraźne objawy w jednym z tych obszarów niż w pozostałych. Uwaga jest zwykle określana jako trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach, łatwe rozpraszanie się lub zapominanie o rzeczach. Impulsywność objawia się zwykle jako trudności z kontrolowaniem emocji i impulsów, które mogą prowadzić do podejmowania ryzykownych decyzji lub zachowań. Nadpobudliwość manifestuje się poprzez trudności z uspokojeniem, siedzeniem w miejscu lub zachowaniem spokojnej aktywności.
Czy mogę mieć ADHD?
Jeżeli odnajdujesz się w tym opisie, odpowiedz sobie czy występują u Ciebie obecnie któreś z tych objawów, i czy pamiętasz, by występowały u Ciebie jeszcze w dzieciństwie?
– Trudności z koncentracją: trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach, łatwo się rozpraszać i mieć trudności z kończeniem zadań.
– Nadpobudliwość: trudności z uspokojeniem się, siedzeniem w miejscu i zachowywaniem spokojnej aktywności. Mogą być nadmiernie ruchliwe, hałaśliwe i impulsywne.
– Impulsywność: trudności z kontrolowaniem emocji i impulsów. Mogą podejmować ryzykowne decyzje bez zastanowienia i mieć trudności z planowaniem i organizacją.
– Łatwe zapominanie: trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem sobie informacji, szczególnie jeśli nie są one związane z ich zainteresowaniami.
– Trudności z relacjami interpersonalnymi: trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji interpersonalnych z innymi. Mogą być skłonne do przerywania rozmów, braku empatii i trudności z odczytywaniem sygnałów społecznych.
Te pytania nie mogą jednak zastąpić specjalistycznej diagnozy.
Leczenie
Właściwa diagnoza jest ważna, aby pacjent mógł otrzymać odpowiednie leczenie i wsparcie. Leczenie zwykle obejmuje farmakoterapię oraz terapię behawioralną. Leki takie jak metylofenidat są często stosowane do leczenia objawów, a terapia poznawczo-behawioralna może pomóc pacjentowi w nauce strategii radzenia sobie z objawami, takimi jak organizacja, planowanie i zarządzanie czasem. Ze względu na swoje objawy osoby z ADHD od dziecka mogą doświadczać pewnych trudności, które się przekładają na określone schematy działania psychologicznego. (Dla przykładu, dziecko ze względu na trudności w koncentracji może dorastać w poczucie, że jest mniej zdolne od innych lub gorsze. Co z kolei prowadzi do powstania schematu porażki). Z pomocą w walce ze schematami przychodzi terapia schematów.
Terapia schematów to podejście, które zakłada, że wiele problemów psychicznych i emocjonalnych wynika z niewłaściwych schematów myślowych, czyli utartych wzorców myślenia, reakcji emocjonalnych i zachowań. Schematy te powstają w wyniku doświadczeń, które osoba przeżyła w przeszłości i mogą wpływać na jej życie w sposób negatywny.
Dlaczego terapia schematów może pomóc?
W terapii schematów, terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować te niewłaściwe schematy myślowe i zmienić je na zdrowe. Pacjent uczy się, jak rozpoznawać i kontrolować swoje myśli i emocje, a także jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami w bardziej konstruktywny sposób. Terapia schematów składa się z kilku etapów, w tym identyfikacji schematów, zrozumienia ich funkcjonowania, zmiany niewłaściwych schematów na zdrowe i utrwalania nowych wzorców zachowań. Tworzy w głowie pacjenta podział na krytyka, wewnętrzne dziecko oraz zdrowego dorosłego, przypisując częściom odpowiedzialność za poszczególne zachowania i reakcje.
Terapia schematów może być szczególnie pomocna, ponieważ osoby te często mają niewłaściwe schematy myślowe, które utrudniają im codzienne funkcjonowanie. Na przykład, osoba z ADHD może mieć schemat myślowy, że jest leniwa i niezdolna do pracy, co prowadzi do poczucia bezradności i braku motywacji do działania. W terapii schematów, taki schemat myślowy mógłby zostać zidentyfikowany i zmieniony na zdrowszy, który przyczyniłby się do większej motywacji do działania.
Terapia schematów w ADHD - korzyści
– Zidentyfikowanie i zmniejszenie negatywnych schematów myślowych: osoby z ADHD mogą mieć negatywne schematy myślowe, takie jak przekonanie o swojej bezużyteczności lub niemożności osiągnięcia sukcesu. Terapia schematów może pomóc zidentyfikować te schematy i nauczyć strategii ich zmniejszania lub przekształcania.
– Poprawa umiejętności radzenia sobie ze stresem: osoby z zespołem nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi mogą być bardziej podatne na stres, co może prowadzić do dalszych trudności z koncentracją i kontrolą impulsów. Terapia schematów może pomóc w nauce technik radzenia sobie ze stresem, takich jak relaksacja lub medytacja.
– Uczenie strategii radzenia sobie z emocjami: osoby z tym zespołem mogą mieć trudności w kontrolowaniu emocji, co może prowadzić do impulsywnych zachowań. Terapia schematów może pomóc w nauce strategii radzenia sobie z emocjami, takich jak rozpoznawanie i wyrażanie swoich uczuć w sposób zdrowy i konstruktywny.
– Poprawa umiejętności interpersonalnych: osoby z ADHD mogą mieć trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji interpersonalnych. Terapia schematów może pomóc w nauce umiejętności interpersonalnych, takich jak empatia, słuchanie i jasne wyrażanie swoich potrzeb.
– Poprawa samooceny: osoby z ADHD mogą mieć niską samoocenę z powodu doświadczanych trudności. Terapia schematów może pomóc w identyfikowaniu i zmniejszaniu negatywnych schematów myślowych, które przyczyniają się do niskiej samooceny, co z kolei może poprawić ogólną jakość życia osoby z tym zaburzeniem.
Bibliografia
Brown, T. E. (2012). ADHD – nie mogę usiąść w spokoju: Praktyczne strategie dla dorosłych z ADHD. Gdańsk: GWP.
Ratey, J. J. (2009). ADHD dorosłych. Gdańsk: GWP.
Wender, P. H. (2003). ADHD u dorosłych: Ściśle tajne. Poznań: Rebis.
Farrell, J., & Shaw, I. A. (2018). Terapia schematu: Praktyczne narzędzia dla terapeutów. (M. Zięba, Trans.). Warszawa: PWN.
Autor: Zuzanna Melodyjska
Zdjęcie: William/ Unsplash
